De toepassing van de krukas vormde de basis voor de ontwikkeling van de industriemolens in Nederland. Cornelis Corneliszoon van Uitgeest paste dit principe in 1594 voor het eerst toe in een houtzaagmolen. Het met de hand zagen van boomstammen behoorde vanaf dat moment tot het verleden. Gezien de beschikbaarheid van windkracht en water en de nabijheid van het belangrijke handelscentrum Amsterdam werd hier in snel tempo een groot aantal molens gebouwd. Zo ontwikkelde de Zaanstreek zich tot een van de eerste industriegebieden van West-Europa.

Van de ruim duizend industriemolens die ooit langs de Zaan werden gebouwd zijn er nog dertien bewaard gebleven, waarvan er zes op de Zaanse Schans staan. Twee daarvan zijn Houtzaagmolens.

Houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg

De Gekroonde Poelenburg is een houtzaagmolen van het type paltrok, waarvan er ooit tweehonderd in de Zaanstreek hebben gestaan. Paltrokmolens hebben aan drie kanten een open werkvloer en vaak een donker, geteerd, molenlijf. Bij het kruien (op de wind draaien) wordt de hele molen over een rolring rondgedraaid. De paltrok wordt daarom een onderkruier genoemd. Dit in tegenstelling tot de bovenkruiers waarvan alleen de kap met de wieken draait.

De molen heeft een bewogen leven achter de rug. De oorspronkelijke Poelenburg werd waarschijnlijk voor 1731 gebouwd in Zaandam-Oost. Nadat de molen in 1903 verbrandde werd de paltrok 'De Locomotief' op de plek van de Poelenburg neergezet. 'De Locomotief' was in 1866/'67 in Koog aan de Zaan gebouwd. 'De Locomotief' ging vanaf de verplaatsing door het leven als 'De Gekroonde Poelenburg' of kortweg 'De Poelenburg'. De molen was tot begin jaren '50 in bedrijf en kwam daarna snel in verval.

De molen werd in Zaandam-Oost niet gerestaureerd, maar werd in 1963 overgebracht naar het toen in opbouw zijnde museumpark 'De Zaanse Schans' en aldaar vanaf de grond af aan weer opgebouwd. De molen verloor daarbij de oorspronkelijke oud-Zaans-groene kleurstelling en werd zwart geteerd.

In 2005 onderging de molen in opdracht van de eigenaar de Vereniging De Zaansche Molen een grote restauratie waarbij het houtwerk weer in de oorspronkelijke potdekseling werd aangebracht. Het nieuwe houtwerk werd bij deze gelegenheid tevens weer voorzien van de oude kleur waardoor de molen in plaats van een sobere zwarte verschijning een van de meest kleurige gebouwen aan de Schans geworden is.

Houtzaagmolen Het Jonge Schaap

De bovenkruiende houtzaagmolen Het Jonge Schaap is de nieuwste aanwinst op de Zaanse Schans. De originele molen uit 1680 werd in 1942 in het toenmalige Westzijderveld afgebroken. Aan de hand van gedetailleerde tekeningen die Anton Sipman gemaakt had voordat die originele molen werd afgebroken en met behulp van moderne computertechnieken kon in 2005 met de herbouw worden gestart. De replica heeft een plaats gekregen tussen de molens "De Zoeker" en "De Os" aan de Zaanse Schans.

Dit ruim 1,9 miljoen euro kostende project is uitgevoerd door Vereniging de Zaansche Molen en de speciaal voor dit doel opgerichte Stichting Het Jonge Schaap.

Het Jonge Schaap is de enige bovenkruierzaagmolen in de Zaanstreek, omdat alle originele bovenkruierzaagmolens zijn verdwenen. Een andere bijzonderheid is dat het een van de acht zeskante molens in Nederland is en daarvan de enige zaagmolen.

Op 10 juli 2006 werd het opbouwen van het molenlichaam voltooid, waarvan onder andere de achtkantstijlen van Duits larikshout gemaakt zijn. Medio december 2006 kwam de stelling gereed en is men begonnen met het rietdekken van het zeskant. Op 26 en 27 februari 2007 werden de kap geplaatst en de wieken gestoken. Al vrij snel na de plaatsing van kap en gevlucht was de molen draaivaardig, in de zomer van 2007 is de molen maalvaardig gemaakt. Op 27 september 2007 werd de molen officieel in gebruik gesteld. De krukas is afkomstig van de machinefabriek Duyvis in Koog aan de Zaan. De krukasdelen zijn met vloeibare stikstof koud in elkaar geperst. De krukas is door de krukdeur in het achtkant net boven de krukzolder de molen ingeschoven en op de krukpollen geplaatst. Op 29 mei 2008 is echter de krukas van een krukaswang afgebroken, waardoor er voorlopig niet meer gezaagd kon worden. Op 8 juli 2008 is de krukas weer teruggestoken, waarna de molen op 11 juli weer zaagvaardig is geworden. Op 24 september 2009 is de krukas opnieuw gebroken. Op 15 januari 2010 is de herstelde krukas teruggeplaatst, waardoor er weer gezaagd kan worden.

De stalen roeden uit 2006 zijn van de Limburgse firma Derckx. De binnenroede is 20,50 meter lang en heeft het nummer 1007. De buitenroede is 20,68 meter lang en heeft het nummer 2008.

De gietijzeren bovenas van de fabrikant Enthoven stamt uit 1849. Het hals- en penlager zijn opnieuw afgedraaid. De vang, waarmee de molen stilgezet wordt, is een stutvang.

Bijzonder is dat molen Het Jonge Schaap ook toegankelijk is voor minder-validen

Bronnen; Wikipedia, Zaanse Schans, Vereniging De Zaansche Molen